اهداف
1. شناخت اهميت علامت N.P.K ( کودهاي ماکرو، ازت ـ فسفات ـ پتاس) بر روي بسته هاي کود
2. شناخت خطرات خاص همراه با آفت کش ها و اهميت استفاده حفاظت فردي مناسب
3. انتخاب يک استراتژي مناسب در مواجهه با حوادث مربوط به مواد شيميايي زراعي
پرورش دهندگان گياه و کشاورزان بيشتر از طريق پرورش گياهان درآمد کسب مي کنند. بدين منظور آنها مي‌خواهند از شّر حشرات و گياهاني که به محصولات آنها آسيب مي‌زنند يا با آنها رقابت مي‌کنند (مثل علف هاي هرز) خلاص شود. مواد شيميايي که آن ها استفاده مي‌کنند اساسا از انواع کود و يا آفت کش هستند. کودها باعث رشد گياهان مي‌شوند و آفت کش‌ها براي از بين بردن ساخته شده‌اند. تنها به اين دليل که ماده‌اي به منظور اهداف کشاورزي استفاده مي شود نمي‌توان تصور کرد که آن ماده هيچگونه خطري را از نظر HZMATS را به وجود نمي‌آورد. مواد شيميايي کشاورزي موجب کشته شدن آتش نشانان، مسموم کردن محيط و مسئول برخي از بزرگترين حوادث انفجاري در طول تاريخ شده است. در حقيقت در يک مزرعه معمولي تقريبا رده بندي مواد خطرناک مد نظر UN (سازمان ملل متحد) را مي‌توان يافت.
برخي از نمونه هاي اين رده بندي ها که در يک مکان مورد کشاورزي مي توان يافت عبارت اند از:
ـ خشاب هاي تفنگ شاتگان و مواد منفجره مورد استفاده در از بين بردن ريشه درختان زائد.
ـ پروپان و بوتان به عنوان مواد سوختي.
ـ آمونياک خشک به عنوان کود.
ـ بنزيل، گازوئيل روغن گرمايشي و حلال هاي قابل اشتعال که براي پاک کردن موادي که محلول آب نيستند استفاده مي شود.
ـ سولفور به عنوان قارچ کش.
ـ فسفيد آلومينيوم به عنوان ماده ضدعفوني کننده تدخيني
ـ سديم کلرايد از بين برنده علف هرز، نيترات پتاسيم و کودهاي نيترات آمونيوم.
ـ اسيد پراکسياتيک به منظور استريل کردن تجهيزات شيردوشي.
ـ مواد سمي بسيار زياد هستند که برخي انتخابي‌اند مثل موادي که براي از بين بردن جوندگان استفاده مي‌شود و زيست کش هايي که بي سر و صدا استفاده مي شوند.
ـ منابع امريکيوم راديواکتيويته در کمباين هاي برداشت کننده.
ـ اسيد سولفوريک غليظ جهت از ميان برداشتن قسمت بالايي محصولات جاليزي همچون چغندر و ...
ـ آزبست موادي که در زمان قاطي شدن، سوختن و يا استفاده نامناسب مي توانند تأثير بسيار جدي و خطرناکي را بر محيط داشته باشند.
کودها
اکثر کودهاي موجود در مزارع بر اساس درصد خالصي از نيترات آمونياک و يا ترکيبيات ناشي از آن تشکيل شده اند (به عنوان کودهاي متعادل شده نيز شناخته مي شوند). نيترات آمونيوم ماده اکسيد کننده است و واکنش هاي اکسيدي آن بسته به مقدار نيترات آمونيوم موجود در کودها مي باشد. اما برعکس ساير مواد اکسيد کننده غيرارگانيک مي توان از نيترات آمونيوم به عنوان يک ماده منفجره استفاده کرد. کودهاي نيترات آمونيوم در حالت استفاده معمول منفجر نمي‌شوند. هرچند با گشتي در وبسايت هاي «مواد منفجره دست‌ساز» آشکار خواهد شد که چيزهاي زيادي هستند که همراهي شان با نيترات آمونيوم خطرناک است و موجب رخدادهاي ناخواسته اي خواهد شد که براي اندازه گيري ميزان آن بايد از مقياس ريشتر استفاده نمود!
تاريخچه انفجارهاي ناشي از نيترات آمونيوم به اندازه تاريخ خود نيترات آمونيوم است. برخي از حوادث اخير
به شرح زير بوده اند:
ـ در سال 2004 در روماني يک کاميون حامل کود نيترات آمونيوم پس از يک تصادف و واژگوني منجر به کشته شدن 17 نفر و مجروح شدن تعداد زيادي شد.
ـ در ايران قطاري که بار روغن سوختي بود منفجر گرديد و منجر به کشته شدن 200 نيروي خدمات امدادي شد. زلزله شناسان ميزان لرزش ناشي از اين انفجار را 3.6 ريشتر ثبت کرده اند.
ـ در سال 2001 انفجار نيترات آمونيوم در شهر تولوس Toulouse فرانسه شيشه خانه هاي تا شعاع سه کيلومتري را فروريخت و گودال هايي به شعاع 50 متر و عمق 10 متر ايجاد کرد. اين انفجار برابر با زلزله‌اي با قدرت4/3 ريشتر بود.
ـ در آوريل سال 2004 واگن هاي قطاري که مملو از کود نيترات آمونيوم بود در ايستگاه راه آهن کره شمالي نزديک خط مرزي چين منفجر شد. اين انفجار باعث کشته شدن 150 نفر و مجروح شدن 1249 نفر و نابودي 1800 خانه و آپارتمان و خسارت به 6350 منزل ديگر شد. اين انفجار عظيم با اتصال دو واگن مملو از کود نيترات آمونيوم به کابل برق رخ داد.
همانطور که گفته شد نيترات آمونيوم مورد استفاده در کودهاي شيميايي معمولا بي خطر مي باشد اما مشکل زماني است که اين کود به صورت مستقيم با آتش درگير مي شود و يا در فضاي محصور شده اي با يک عامل شروع کننده همراه شود. زماني هم که به طور مستقيم در مجاورت حريق باشد واکنش هاي پيچيده شيميايي را از خود نشان مي دهد که نهايتا منجر به انفجار مي‌گردد. يکي از علامت هاي هشداردهنده اي که نشان مي‌دهد کود بيش از اندازه داغ شده است تشکيل فوم قهوه‌اي رنگي است که از تجزيه کود به دست مي‌آيد. اين فوم هاي قهوه‌اي معمولا به همراه دي اکسيد نيتروژن هستند که به خاطر نيترات‌هاي بيش از حد داغ شده به‌دست آمده است. اين فوم‌هاي قهوه‌اي رنگ برخي اوقات در زمان کوتاهي قبل از انفجار کودهاي نيترات مشاهده شده‌اند. در صورت مشاهده چنين فوم هايي اقدامات
زير را مي‌توان انجام داد:
ـ اقدام به تخليه فوري را در نظر بگيريد.
ـ تهويه را در نظر داشته باشيد.
ـ از مقدار زيادي آب خنک ترجيحاً به صورت مانيتور يا مانند آن استفاده کنيد.
ـ از روان‌آب ها استفاده نماييد.
اقدام مناسب بستگي به عوامل زيادي دارد اما به احتمال زياد به چند گزينه از گزينه هاي بالا نياز باشد. در تلاش براي هشدار اين موارد (EEC) جامعه اقتصادي اروپا توصيه کرده است که بر روي تمامي کيسه هاي کودهاي شيميايي مورد استفاده در اروپا
عبارت N:P:K را بنويسند.
اولين عدد (علامت درصد نيتروژن) تنها آيتم مورد توجه FRS (استاندارد گزارش هاي مالي) مي باشد. در صورتي که شکل N% بيشتر از 20 باشد، سرويس فرض را بر آن مي گذارد که اگر بسته کود شيميايي مستقيماً با حريق تماس داشته باشد پتانسيل انفجار را نيز خواهد داشت و چنانچه اين رقم کمتر از 20 را نشان دهد يعني خطر انفجار اين ماده در حريق کمتر است. هرچه قدر ميزان N% بر روي کيسه ها به احتمال بيشتر رفتار يک ماده اکسيد کننده اشاره کند، نشان‌دهنده اين است که نيترات آمونيوم بيشتري را در بر دارد. بالاترين سقف ممکن برايN% رقم 35 مي‌باشد. آمارها حاکي از آنست که کشاورزان تمايل بيشتري به استفاده از کودهايي با درصد نيترات بالاتر مي‌باشند.
سموم دفع آفات
اين واژه عمومي به مجموعه اي از مواد مختلف گفته مي‌شود که به طور خاص به منظور نابود کردن حشرات و گياهان مزاحم گوناگون طراحي شده اند. علف کش ها، علف هاي هرز و مولوسايدها (نوعي حشره کش) حلزون ها را از بين مي برند. کشاورزان هزينه زياد و مداومي را براي مبارزه با اين عوامل کاهنده محصولات کشاورزي صرف مي کنند. در جريان اين روند نياز به مواد جديدي بوجود مي آيد چرا که مواد مورد استفاده شده گذشته، تاثير خودشان را از دست داده اند. گاهي اوقات زماني که محصول جديدي معرفي مي‌گردد، ما در وراي هدف و دليل استفاده از آن ماده يا سم از اثرات آن بر روي محيط زيست کاملا آگاه نيستيم. زماني که اين مواد به طور وسيع مورد استفاده قرار گرفت، شايد آن موقع از اثرات نامطلوب و ناخواسته آن آگاه شده و به دنبال آن، استفاده از آن ماده را کنار بگذاريم مثل DDT و T 2 , 4 , 5. براي کنترل استفاده از آفت کش‌ها، دولت ها ليستي از سموم دفع آفات مجاز را از طريق وبسايت هاي HSE و يا مديريت سموم آفت کش منتشر مي‌کنند. از اين رو آن دسته از موادي که در اين ليست ها نيستند نبايستي در فعاليت‌هاي کشاورزي و يا خانگي استفاده شوند و از نظر قانوني ممنوع مي باشند.
اکثر آفت کش ها براي کشتن جانداران مزاحم، توسط انسان ها ساخته شده است. اين مواد از سموم تاثير‌گذار عصبي که در طول جنگ جهاني دوم گسترش يافته بودند با کمي اصلاحات مشتق شده است. اکثر آنها بر پايه کربن تشکيل شده اند و قابليت اشتعال نيز دارند. سه مورد از معمول ترين انواع آفت کش‌هاي ترکيبي عبارت اند از: ارگانوفسفات، ارگانوکاربامات و ارگانوکلورين. از آنجايي که اين مواد در جهت از بين بردن حيوانات طراحي شده اند براي انسان نيز به درجات مختلف سمي خواهند بود. براي پاشيدن ساده اين سموم انتخاب صحيح تجهيزات حفاظت فردي بسيار اهميت دارد. گاهي اوقات سموم آفت کش کشاورزي داخل محلول هاي ديگر حل مي شوند و بدين منظور اهميت انتخاب تجهيزات حفاظت فردي دوچندان خواهد شد.
در زمان وقوع آتش‌سوزي انتخاب نوع تجهيزات حفاظت فردي جالب توجه خواهد بود چرا که فعاليت هاي آتش نشاني دقيقي مي بايست صورت پذيرد. براي نمونه موادي چون نابودکننده هاي علف‌هاي هرزي که آغشته به کلر هستند گزارش شده که از سمي بودن کمتري برخوردارند اما مي‌خواهيم اطمينان يابيم که اين مواد زماني که مورد حريق واقع مي‌شوند و يا حتي کمي حرارت مي بينند تا چه حدي بخارهاي سمي را از خود متصاعد مي‌کنند مخصوصا فسژن. بعيد است استشمام گاز فسژن در محيطي که دچار آتش‌سوزي بوده است قابل تشخيص باشد. يک آتش‌نشاني که بخارهاي ناشي از فسژن را حتي به مقدار خيلي کم، به اندازه سر يک چوب کبريت تنفس کند منجر به بيماري شديد و يا حتي مرگ وي خواهد شد. دليل بدنامي اين گاز به دليل اين است که قابل تشخيص فوري نمي‌باشد. کساني که به صورت بالقوه در معرض گاز فسژن هستند ممکن است نشانه‌هاي آن گازگرفتگي فورا برايشان آشکار نگردد اما مي‌بايستي جهت پيشگيري از هرگونه آسيب بيشتري به بيمارستان برده شده و تا 72 ساعت تحت مراقبت باشند. در اواسط سال 1990 ميلادي دو آتش نشان اهل کورن ويل کانادا هنگام اطفا آتش‌سوزي در يک انبار غله در معرض اين گاز قرار گرفتند. فرداي آن روز هر دو بيمار بودند. يکي از آنها پس از استراحت بهبود يافت و به زندگي اش ادامه داد و ديگري در حال بازي توي زمين راگبي فوت کرد. دو نوع ديگر آفت کش‌هاي ترکيبي در زمان آتش سوزي پتانسيل انتشار گازهاي سمي را دارند. يکي از آن ها که نياز به مراقبت زيادي دارد آلومينيوم فسفايد است زيرا اين ماده زماني که رطوبت ببيند مقدار زيادي فوم‌هاي قابل اشتعال و سمي از فسفايد توليد مي‌کند. در چندين حادثه اخير اين ماده براي آتش نشانان در زمان انجام ماموريت مشکلات زيادي ايجاد کرده است. اين ماده به طور فزاينده اي جايگزين آفت کش ممنوع CYMAG (سديم سيانيد) بوده است.
راهکارهاي مقابله با حريق کودها و آفت کش ها شامل در نظر گرفتن موارد زير مي باشد:
ـ اطمينان يابيد تجهيزات حفاظت فردي شما مناسب مي باشد.
ـ از وجود محصولات سمي ناشي از حريق برحذر باشيد و از وجود و امکان تهويه آگاهي يابيد.
ـ به سرعت حريق را به روش اسپري کردن آب خاموش کنيد. مراقب مواد سوختني روان، ناشي از حلال‌هاي قابل اشتعال احتمالي و فسفايد به عمل آمده از فسفايد آلومينيوم باشيد.
ـ آب هاي نشتي را به هر طريق ممکن محفوظ نگه‌داريد تا پخش نشود.
چنانچه شرايط امکان پذير بود مي‌توان جهت مقابله با آتش‌سوزي و حادثه مربوط به کودهاي شيميايي و آفت کش ها اقدام نمود. به احتمال زياد آلونک ها و انبارهاي غلات درون مزارع هر دو دسته از اين مواد را نگه‌داري مي‌کنند که آتش‌سوزي در اين مناطق مي‌تواند بسيار خطرناک باشد.
مترجم: عليرضا مسرت
ناظر کيفي: سيدمحمد ميرجليلي
منبع: Morton Managing Incidents Hazmat Course